تعریف درست از انسان

تعریف درست از انسان

امروزه می­دانیم که دو تعریف، یکی از نظر علمی و یکی از نظر فلسفی، برای انسان پذیرفته شده است.

از نظر فلسفی، انسان موجودی است ناقص نه کثیف است، نه نجس ، نه گناهکار، نه بد و نه خوب است و نه هیچ چیز دیگر. بنابراین انسان موجودی است ناقص، که از طریق پرورش، تعلیم و تربیت و یا تجربیات زندگی به سمت کمال می­رود. هر تعریف دیگری از انسان، تعریفی است که با واقعیّات و با حقایق یا اصول اخلاقی و انسانی نمی­خواند. در نتیجه وقتی صحبت از انسان است، انسان موجودی است ناقص و این انسان ناقص است که به سمت کمال حرکت می­کند و توان این را دارد تا بتواند خودش را بهتر و برتر کند.

از نظر علمی نیز، تعریف انسان در ارتباط با بقیّه‌ی موجودات و حیوانات، نه حیوانی ناطق است، (چه عاقل و چه متکلّم) نه ابزارساز، نه اجتماعی، نه سیاسی و نه خندان است، بلکه انسان موجودی است که از آینده خبر دارد و می­تواند برای آینده برنامه و طرح و نقشه­ای داشته باشد و از حال برای آینده کار کند و چون آینده را در امروز و گذشته را در همین امروز می­بیند، ارتباطی میان گذشته و حال و آینده برقرار می­کند و در این زمینه با وجودی که مزایا و امتیازاتی دارد، با گرفتاری­ها و مشکلاتی نیز روبه‌رو است.

به همین دلیل، فقط انسان است که مضطرب و نگران می‌باشد، زیرا از آینده خبر دارد و چنین حال و احساسی در حیوان نیست، با وجودی که حیوان و انسان هر دو در موضوع ترس با هم مشترک هستند.

بر این اساس انسان سالم هم تعریف انسان را به عنوان موجود ناقص و هم به عنوان کسی می­پذیرد که از آینده خبر دارد و می­تواند آینده را از هم اکنون بسازد و مسئولیّت این ساختن را برای خود و دیگران دارد و بر مبنای آن عمل می­کند.

انسان همیشه هدف است و برای هیچ چیز وسیله نیست. هیچ انسانی را هیچ زمان نمی­توان به پای هیچ بُت، باور، اعتقاد و یا حتّی آرمان و ایدئولوژی فدا کرد. هدف از همه‌‌ی این‌ها انسان است، بنابراین انسان هدف است، انسان وسیله نیست.

نمی­توان انسان را کُشت تا جامعه­ای بهتر باشد، نمی­توان انسان را از میان برداشت تا در جامعه دموکراسی یا آزادی برقرار شود. انسان هدف است و هرگز وسیله نیست و هرگز از هیچ انسانی نمی­توان خواست و هیچ انسانی را نمی­توان از میان برد تا دیگران به هدف یا آرزو و امیدی برسند. انسان به خودی خود، هدف است. در زندگی عادّی و معمولی نیز شما نمی­توانید از انسان­ها برای پیشرفت خود استفاده کنید و یا چون مایل هستید از ایران به آمریکا بیایید، به فردی بگویید که تو را دوست دارم و عاشق تو هستم تا او شما را به آمریکا بیاورد و سپس به دنبال کار خود بروید و یا چون در خانه‌ی پدری نمی­توانید درس بخوانید، عاشق کسی ­شوید که به شما اجازه می‌دهد در خانه‌ی او درس بخوانید و یا چون خودتان توان بوجود آوردن دارایی و ثروتی را ندارید، عاشق فردی ­شوید که ثروتمند است تا بتوانید از پول و دارایی او استفاده کنید. بنابراین، انسان همیشه هدف می­ماند و هرگز
نمی­تواند مورد استفاده قرار بگیرد.

انسان شخص است، انسان است و نه شیئ و کالا.

این نگاه که دیگران شیئ و کالا هستند و می­توانند مورد استفاده قرار گیرند، ناچار من را نیز به این نتیجه می­رساند که خود من نیز، شیئ و کالا هستم. بنابراین با اوّلین تار موی سفیدی که پیدا می­شود یا چروکی که در صورت نمایان می­شود، دیگر من کالای به درد بخوری نیستم و یا کالای مورد استفاده­ای مانند گذشته نیستم.

این نگاه، ویرانگر است. این نگاه فرد را به یک شیئ، کالا، موضوع و به یک چیز قابل خرید و فروش تبدیل می­کند و هر اندازه که تصوّر کنیم در این زمینه برنده بوده­ایم، در آخر کار به این نتیجه می­رسیم که بازنده‌ی واقعی، ما بوده­ایم. انسانی که به خودش به عنوان شیئ نگاه می­کند، حتّی اگر بهترین و زیباترین و باهوش­ترین و عاقل­ترین باشد، چون ایّام پیری و شکستگی و از دست دادن توانایی­های ذهنی و ظاهری و زیبایی فرامی­رسد، رنجی که او می­برد، چند برابر کسی است که از آغاز خودش را شخص
می­دیده است، امّا ظاهر یا زیبایی یا هوش یا عقلی هم آنچنان نداشته است.

به بیان دیگر، انسان سالم خودش را انسان می­داند، شخص می­داند، نه کالا و نه شیئ. نه می­فروشد، نه می­خرد و نه با توجّه به اهمیّت کالا و یا فایده‌ی خود برای خودش ارزشی قائل است، بلکه از اوّل تا آخر ماجرا انسان است.

سید حسن ساداتیان