بازی های کامپیوتری و کودکان ما

بازی های کامپیوتری و کودکان ما

بازی های کامپیوتری و کودکان ما: صالح و هستی، «تبلت» در دست، مشغول بازی‌ِکامپیوتری هستند و من با دقّت به بازی‌هایشان نگاه می‌کنم. قهرمان بازی که بچه‌ها مسئول هدایتش هستندـ باید به‌سرعت حرکت‌کند و حواسش به موانعی که هرلحظه با سرعت به او نزدیک می‌شوند‌‌‌ باشد. در این شرایط در مغز بچّه‌ها چه اتفاقاتی می‌افتد؟
من انسان را «حیوان تئاتریکال» تعریف می‌کنم. یعنی حیوانی که به شدت در نقش‌هایش فرو می‌رود و نقش‌ها نه تنها عملکرد ارادی که حتی عملکردهای فیزیولوژیک اتونوم او را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهند.
در وضعیت “انگار که ” (as if) که در صحنه نمایش، زمان تماشای فیلم و در هنگام بازی پیش‌می‌آید، فیزیولوژی ما نمی تواند خطر واقعی را از خطر مجازی تفکیک کند و چنان واکنش نشان می‌دهد که گویا واقعأ در میدان جنگ یا در شرایط بحرانی و اورژانسی دیگر قرار دارد. بنابراین هنگام این قبیل بازی‌های کامپیوتری، مقدار زیادی اپی نفرین در جریان خون بچه‌ها و مقدار زیادی نوراپی نفرین در شکاف سیناپس‌های مغز آن‌ ها آزاد می‌شود.
از نقطه نظر شناختی، این حیوانات کوچک تئاتریکال، در وضعیت آماده‌باش قرار دارند چون قرار است هر لحظه با خطری مواجه شوند و به آن واکنش نشان‌دهند. این وضعیت «آماده باش» را از نظر عملکرد مغزی Hyper Vigilance می نامیم که «ترّصد مفرط» ترجمه شده‌است.
مغز در حالت آماده‌باشی دچار توجّه میدانی می‌شود‌‌‌. در شرایط «توّجه میدانی» مغز به جای تمرکز بر یک نقطه، بر نقاط زیادی تمرکز می‌کند و درعوض مدت و عمق توجه‌اش به هرنقطه کاهش پیدا می‌کند، یعنی به همه‌جا اندک زمانی توجّه‌کرده و سپس آن را رها‌‌می‌کند. تکرار دراز مدت این وضعیت که به علّت اعتیاد به بازی‌های کامپیوتری رخ‌می‌دهد (در بند بعد توضیح می‌دهم) باعث می‌شود‌‌‌ مغز این وضعیت خطر را دائمی ارزیابی‌کند و وضعیت معمول خود را با این حالت تطبیق‌دهد. این وضعیت شبیه همان حالتی است که در مغز کودکان دچار (Attention Deficit Disorder)  رخ‌می‌دهد!

مغز کودکان ADD (بیش‌فعال / کم‌توجه) دچار توجه میدانی است. آن ها مدت کوتاهی روی یک محرک تمرکز می‌کنند و به سرعت به نقطه دیگر می‌پرند. از آنجا که تمرکز (Concentration) را، توانایی حفظ توجه (Attention) تعریف می‌کنیم، این کودکان را فاقد توانایی تمرکز می‌دانیم. توانایی نشستن در کلاس درس، توجه طولانی به درس‌دادن معلّم و سپس توانایی تمرکز طولانی روی انجام تکالیف درسی برای این کودکان ممکن نیست. از دیدگاه تئوری، انجام دراز مدت این قبیل بازی‌های کامپیوتری باعث می‌شود‌‌‌ مغز کودکان شبیه به مغز کودکان ADD می‌شود!
تنش‌روانی زیاد موقع انجام این قبیل بازی‌های کامپیوتری و سپس پایان ناگهانی تنش موقع اتمام هر مرحله از بازی، مغز را در وضعیت Tension-Relaxation قرارمی‌دهد.
رفع آنی تنش منجر به آزادشدن مقدار زیادی دوپامین در «هسته آکومبنس» مغز می‌شود که مرکز پاداش مغز و در ضمن «کانون اعتیاد مغز» است با این مکانیزم، این قبیل بازی‌های کامپیوتری اعتیاد آورند.

بنابراین ملاحظه می‌کنید که این قبیل بازی‌های کامپیوتری در نهایت، چه از نظر تغییرات شناختی که در مغز ایجاد می‌کنند و چه از نظر اعتیادزایی و وقتی که صرف خود می کنند، مخل فعالیت درسی و تحصیلی کودکان هستند. اگر استفاده از این نوع بازی‌ها محدود نشود جمعّیت زیادی از کودکان محصل را باید با تشخیص «بیش فعالی/کمبود توجه» تحت درمان قرار دهیم.
در پایان ذکر این نکته ضروری است که همه بازی‌های کامپیوتری دارای این ویژگی ها نیستند حتی به تازگی نرم‌افزارهای درمانگری تولیدشده‌اند که می‌توانند در درمان کودکان ADD کمک‌کننده باشند. فهرست و کارکرد این نوع بازی‌ها را روان‌شناسان و روانپ‌زشکانی که در قلمرو درمان‌های تکنولوژیک کار می‌‌کنند به شما معرفی خواهندکرد.

دکتر فرهنگ هلاکویی-انتشارات باهدف

سید حسن ساداتیان